Baszta „Kościelna”

Baszta „Kościelna” (Fotografia z 1910 r.)

Gotycka Baszta Kościelna zbudowana na murach obronnych po wschodniej stronie miasta, pochodzi z pierwszej połowy XIV w. Przez długi czas pełniła role mieszkania księży i zakrystii.

The „Kościelna”Tower

The Gothic Kościelna Tower was built on the defensive walls on the east side of town, it comes from the first half of the fourteenth century. It has been serving as a an apartment for priests and as the sacristy for a long time.

Die Bastei „Kościelna” (Kirchenbastei)

Die gotische Kirchenbastei wurde auf den Schutzmauern im östlichen Stadtteil erbaut. Sie stammt aus der ersten Hälfte des 14. Jahrhunderts. Lange Zeit spielte sie die Rolle einer Priesterwohnung und einer Sakristei.

Baszta Kościelna położona na wschodnim odcinku murów obronnych zespołu staromiejskiego miasta Chojnic.

Stan obiektu przed pracami konserwatorskimi

Budowniczym murów obronnych Chojnic był zakon krzyżacki, który przejął osadę w 1309. Początki budowy murów miejskich przypadają na 1 poł. XIV w. i prowadzone były prawdopodobnie w kilku etapach. Obwód obronny miasta wzniesiono na planie zbliżonym do owalu o wymiarach około 300 x 300 metrów. Najstarsze kamienne, niskie mury miały wysokość około 4 metrów. Później wykonano nadbudowę ceglaną do wysokości około 7 do 9 metrów. Grubość murów wynosiła od 1,5 do 2,5 metra. Na całym obwodzie wzmocnione były basztami, które miały różne kształty, zwieńczenia i wysokości. Dominowały baszty na rzucie czworoboków, otwarte od strony miasta.

Na początku XV w. miasto dodatkowo posiadało sieć fos i grobli, które stworzyły jeden z najbardziej ufortyfikowanych zespołów miejskich w czasach wielkiej wojny z zakonem (1409-1411).

Baszta Kościelna miała pierwotnie konstrukcję łupinową – całkowicie otwartą od zachodu, od strony prezbiterium kościoła. Stropy były drewniane i rozpięte na belkach wspartych na krótszych, bocznych ścianach. Elewacje na wysokości drugiej kondygnacji były przeprute pionowymi otworami strzelnic: we wschodniej umieszczone były dwie strzelnice, boczne miały po jednej strzelnicy do osłony muru obronnego. W drugiej ćwierci XV wieku zamknięto basztę od strony zachodniej, zabudowując pierwsze piętro. Ścianę od strony zachodniej wsparto na arkadzie umożliwiającej dostęp do kondygnacji przyziemia oraz podpiwniczenia przesklepionego wówczas kolebką wspartą na odsadzce fundamentu dostawionego wraz z arkadą. Prawdopodobnie wzniesiono wówczas dodatkową trzecią kondygnację wieży. W 1433 roku umocnienia Chojnic zniosły sześciotygodniowe oblężenie wojsk Husyckich i Koronnych. Wraz z rozbiórką trzeciej kondygnacji – stopniowo przekształcono basztę w obiekt mieszkalny – powstał południowy szczyt schodkowy z blendami. Dalsze przekształcenia związane z przystosowywaniem baszty do celów mieszkalnych objęły zamknięcie arkady, wydzielenie wąskiej klatki schodowej w narożu północno-wschodnim, budowę komina kuchni w umiejscowionej na parterze. Piętro ogrzewano kominkiem umiejscowionym w dawnej strzelnicy południowej. W drugiej połowie XIV wieku wymieniono stropy, kominki zastąpiono piecami, a kuchnię zmodernizowano likwidując palenisko z otwartym ogniem. Przebudowano klatki schodowe, zlikwidowano dodatkowe kominy oraz wykuto właz do piwnicy. Funkcję mieszkalną baszta utrzymała po 1945 roku. Pogarszający się stan techniczny, brak współczesnych instalacji sanitarnych spowodował jednak stopniowe ograniczenie funkcji użytkowych obiektu. Najprawdopodobniej w ostatniej ćwierci XX wieku wykonano ostatnie prace remontowe – wykonanie tynku cementowego na elewacjach północnej i zachodniej.

Baszta pełniła funkcję zakrystii i mieszkania dla duchownych aż do 1937. Po II wojnie światowej baszta stała się własnością Prezydium Rady Miejskiej w Chojnicach. Decyzją Wojewody Bydgoskiego 30 VI 1994 zwrócono budynek parafii pw. Ścięcia Św. Jana Chrzciciela w Chojnicach.

Baszta przed pracami konserwatorskimi była od wielu lat nie użytkowana, w bardzo złym stanie technicznym. Poniżej zdjęcia stanu obiektu przed pracami konserwatorskimi.

Gmina Miejska Chojnice uzyskała dofinansowanie w kwocie 3.430.000,00 zł z Rządowego Programu Odbudowy Zabytków na udzielenie dotacji dla Parafii Rzymskokatolickiej p.w. Ścięcia Św. Jana Chrzciciela w Chojnicach, w celu realizacji inwestycji: Konserwacja i restauracja średniowiecznej Baszty Kościelnej wraz z gotyckim murem obronnym, położonych w kompleksie Bazyliki Mniejszej w Chojnicach. Pozostałą wartość tj. 70.000,00 zł stanowią środki z budżetu Gminy Miejskiej Chojnice

W ramach umowy pod nazwą „Konserwacja i restauracja średniowiecznej Baszty Kościelnej wraz z gotyckim murem obronnym, położonych w kompleksie Bazyliki Mniejszej w Chojnicach” wykonawca w latach 2024-2025 wykonał poniższe prace:

1. Realizacja budowy zgodnie z dokumentacją porojektową i wykonanie prac w
   zakresie prowadzenia robót budowlanych:
• wzmocnienie gruntu pod ścianami budynku
• zabezpieczenie budynku poprzez konstrukcję spinającą
• demontaż wtórnych elementów wnętrza
• doprowadzenie schodów nowoprojektowanych zewnętrznych do piwnicy
• wykonanie nowoprojektowanego stropu antresoli
• demontaż posadzki stropu poddasza z zachowaniem istniejącej konstrukcji stropu
• montaż rynien i rur spustowych
• wydzielenie pomieszczeń zaplecza socjalno-sanitarnego
• wykonanie nowych schodów prowadzących na antresolę – samonośnych stalowych
• wykonanie zewnętrznej balustrady
2. Realizacja budowy zgodnie z dokumentacją porojektową i wykonanie prac w zakresie prac konserwatorskich polegających na:
• zszycie ścian za pomocą helikolidalnych prętów
• wypełnienie szczelin materiałem ceramicznym
• rekonstrukcja arkady w elewacji zachodniej oraz trzech okien strzelnic
• odtworzenie wejścia do piwnicy
• oczyszczenie i osuszenie piwnicy
• zaślepienie otworu w sklepieniu cegłą
• konserwacja i wzmocnienie konstrukcji drewnianej dachu
• konserwacja komina
• wymiana dachówki na karpiówkę, ukł. podwójna koronka
• konserwacja „starej kuchni”
• konserwacja i dezynfekcja muru obronnego
• konserwacja posadzki parteru i na pozostałej powierzchni bruk klinkierowy
• posadzka antresoli – deska lita, dąb naturalny
• usunięcie wtórnych tynków
• oczyszczenie wątku z pozostałości tynku
• uzupełnienie ubytków cegieł, wypełnienie zaprawą kitującą ubytków w cegle
• usunięcie porostów oraz porażenia pochodzenia organicznego
• scalenie kolorystyczne, patynowanie
• izolacja poziomych powierzchni schodkowych zwieńczenia szczytu schodkowego poprzez wykonanie warstwy powłokowej izolacji polimerowej

Marlena Pawlak
Konserwator Zabytków Miasta Chojnice